Ас қорыту процесінің мәні және кезеңдері

Ас қорыту – сырттан түсетін тағамның химиялық және физикалық өңделуінің физиологиялық процесі. Адамда бұл процесс ас қорыту жолында жүреді. Бұл ретте негізгі рөл арнайы синтезделетін ас қорыту ферменттеріне (оларды энзимдер деп те атайды) тиесілі. Бұл белгілі бір қосылыстарды ыдыратуға арналған ақуыз текті ерекше химиялық белсенді заттар. Ас қорыту процесі бұзылғанда, зат алмасу бірінші кезекте зардап шегеді. Пайда болатын негізгі қоректік қосылыстардың (нутриенттердің) дефициті көптеген патологиялық жағдайлардың дамуына себеп болуы мүмкін. Ағзадағы қалыпты ас қорыту процесі – барлық ішкі органдардың сәтті жұмыс істеуінің және жақсы зат алмасудың кепілі.

Ас қорыту процесі не үшін қажет

Ас қорыту кезінде (оны қорыту деп те атайды) күрделі құрылымы бар қосылыстар қарапайымырақтарына ыдырайды. Біз тұтынатын барлық тағам ақуыздарды, көмірсуларды және майларды (липидтерді) қамтиды. Негізінен бұл үлкен, күрделі құрылған молекулалар, олар тармақталған тізбектерді, көп деңгейлі циклдік құрылымдарды және тіпті әртүрлі компоненттерден тұрақты кешендерді құрайды. Дәл осы қосылыстар Жердегі барлық тірі жандардың жасушалары үшін құрылыс және энергия материалы болып табылады. Әрбір биологиялық түрдің күрделі молекулалардың өзіндік бірегей құрылымы бар екенін түсіну маңызды. Сонымен бірге, біз тұтынатын тағамның бөгде қосылыстарын біздің ас қорыту жүйеміз бастапқы түрінде сіңіре алмайды. Неге ас қорыту қажет? Дәл осының арқасында мұндай қосылыстар ұсақ базалық молекулаларға ыдырайды.

Кіретін заттарды қолжетімді базалық қосылыстарға өңдеу – ас қорыту мәні. Бірақ оған екінші дәрежелі, кем емес маңызды міндеттер де тән.

Ас қорыту процестері неге тағы қамтамасыз етеді

Ас қорыту процесі қандай да бір дәрежеде ағза үшін қорғаныс болып табылады. Өйткені ыдырау кезінде бөгде заттар өздерінің ерекше қасиеттерін жоғалтады. Олар әмбебап, бейтарап болады. Сондықтан олардың сіңірілгеннен кейін қанға түсуі аллергиялық реакцияларды тудырмайды. Сонымен қатар, ас қорыту процесі кезінде тек тағам өнімдерінің компоненттері ғана ыдырамайды. Ас қорыту жолына түскен микроорганизмдер де сол әсерге ұшырайды. Егер олар жеткілікті агрессивті ферменттерге қарсы тұра алмаса, олар өледі және қарапайым молекулаларға ыдырайды. Бұл адамды көптеген ауру тудыратын микроорганизмдердің енуінен қорғайды.

Ас қорытудың кезеңдері

Ас қорыту кезеңдеріне мыналар кіреді:

• тағамды ауыз қуысына механикалық және жартылай ферменттік өңдеу;
• тағам түйірін жұту және өңеш бойымен тасымалдау;
• асқазанда қорыту;
• жіңішке және жуан ішектегі ас қорыту процесінің кезеңдері;
• нәжіс массаларын жинақтау және кейінгі эвакуациялау.

Адам ағзасындағы ас қорыту процесінің негізгі мәні оның бірізділігінде: тағам түйірі асқазан-ішек жолының төменгі бөлімдеріне өтеді және қозғалу барысында барған сайын көбірек қорытылады. Қалыпты жағдайда жоғары орналасқан бөліммен алмасу болмауы керек. Бұзушылықтар кезінде күйік, кекіру және басқа да ерекше симптомдар байқалуы мүмкін.

1-кезең: ауызда ас қорыту процестері

Ас қорыту процесі ауыз қуысында басталады, мұнда тағам ұсақталады, ылғалданады және араласады. Бұл жұтуды жеңілдетеді және тағамды асқазанда одан әрі өңдеуге дайындайды. Тағам қаншалықты мұқият шайналса, асқазанда ас қорыту процестері соғұрлым сапалы және тез өтеді. Сілекей де белгілі бір ферментативті белсенділікке ие. Ауызда тағам жеткілікті ұзақ болғанда, оның құрамындағы күрделі көмірсулар қарапайымдарға ыдырай бастайды. Бірақ бұл көмекші процесс болып табылады, өйткені тағам әдетте тез жұтылады. Сілекей ақуыздар мен майларға әсер етпейді. Шын мәнінде, ауызда ас қорыту (тікелей қорыту) жүрмейді, бұл тек оның бастапқы кезеңі.

2-кезең: асқазанда ас қорыту процестері

Адам ағзасында ас қорыту процестері негізінен ас қорыту жолының ортаңғы бөлімдерінде жүреді: асқазанда және жіңішке ішекте. Дәл осы жерде ең қарқынды химиялық өңдеу жүзеге асырылады, бұл үлкен күрделі молекулаларды бірнеше кезеңде ыдыратуға мүмкіндік береді.

Асқазанда ас қорыту процестері химиялық белсенді асқазан сөлінің әсерімен шартталған. Оның құрамында бірқатар ферменттер бар, олардың ең маңыздысы – ақуыздарды ыдырататын пепсиндер. Олар дәнекер тіннің негізгі ақуыздық заттарын және сүт өнімдерінің казеинін қорытуға жауап береді. Бірақ осы кезде түзілетін қосылыстар әлі сіңіріле алмайды, олар соңғы рет ішектегі ас қорыту кезеңінде өңделеді.

Бірақ қорыту үшін тек ферменттер ғана емес маңызды. Асқазан сөлінің жоғары қышқылдығы да осы ас қорыту кезеңінде үлкен рөл атқарады. Ол тұз қышқылымен қамтамасыз етіледі, ол сүтті өңдеуге қатысады, ферменттерді белсендіреді, асқазан мен жіңішке ішектің жоғарғы бөлімдерінің секрециясы мен моторикасын ынталандырады. Қышқыл ортада бактериялар да өледі.

3-кезең: ішекте ас қорыту процестері

Ішектегі ас қорыту процестері ұйқыбез сөлінің, өттің және ішек қабырғасының көптеген ұсақ бездерінің ферменттерінің әсерімен қамтамасыз етіледі. Мұнда барлық негізгі нутриенттердің соңғы қорытылуы және пайда болған соңғы өнімдердің сіңірілуі жүреді. Ішек ферменттеріне амилаза, липаза, мальтаза, бірнеше протеаза түрлері жатады.

Пайдаланылмаған қосылыстар мен судың едәуір мөлшері жуан ішекке өтеді. Ол тағамның ас қорыту процесіне тікелей қатыспайды. Жуан ішек бөлімдері судың, бірқатар витаминдер мен минералдардың сіңірілуіне жауап береді, нәжіс массаларының қалыптасуы мен эвакуациясын қамтамасыз етеді. Ақуыздар, майлар және көмірсулар қалыпты жағдайда мұнда жетпейді, өйткені олар жоғары жатқан бөлімдерде қорытылады. Расында, жуан ішекте бар бактериялар ақуыздық және көмірсулы молекулаларды ыдырата алады. Бірақ осы кезде түзілетін қосылыстар адам ағзасына пайда әкелмейді, іс жүзінде токсикалық әсер етеді. Сондықтан ас қорыту кезеңдерінің бұзылуы науқастың өзін-өзі сезінуінің нашарлауына және зат алмасуға теріс әсер етуіне жеткілікті тез әкеледі.

Ас қорыту процестері бұзылғанда не істеу керек

Ас қорыту мәселелері – дәрігерге жүгінудің жеткілікті жиі себебі. Бұл ретте көбінесе салыстырмалы ферменттік жеткіліксіздік диагнозы қойылады, ол тек ас қорыту процесін және зат алмасуды ғана емес, жалпы өзін-өзі сезінуді де бұзады. Микразим® KZ құрамына әрқайсысы белгілі бір қоректік заттар тобын (көмірсулар, майлар және ақуыздар) ыдыратуға жауап беретін ферменттер – амилаза, липаза және протеаза кіреді. Олардың біреуінің де тағамды қорыту процесінде болмауы адамның денсаулығына теріс әсер етеді.