Холецистит
- Холецистит деген не және ол неліктен пайда болады
- Холециститтің дамуына не ықпал етеді
- Холециститтің түрлері
- Холецистит қалай байқалады
- Холецистит қауіпті ме: болуы мүмкін асқынулар
- Диагностика
- Емдеу қағидалары
- Алдын алу
Холецистит қазіргі адамзатта ең кең таралған аурулардың бірі болып есептеледі. Ол орташа есеппен ересек адамдар арасында 7–10% кездессе, дамыған елдерде бұл көрсеткіш 15–20%-ға жетеді. Сонымен қатар, соңғы онжылдықтардағы холециститтің белгілері еңбекке қабілетті жастағы адамдарда және тіпті жасөспірімдерде жиі кездеседі, ал ХХ ғасырдың бірінші жартысында бұл ауру ересек ұрпақ өкілдеріне тән деп саналды.
Холецистит деген не және ол неліктен пайда болады
Холецистит – өт қабы қабырғаларының ісінуімен сипатталатын ауру. МКБ-10 Халықаралық аурулар жіктеліміне сәйкес оны ас қорыту ағзалары ауруларына жатқызады және диагноз қойған кезде К81 кодын қолданады.
Холецистит патогенезінде 2 маңызды фактор рөл ойнайды:
- Өт қабы саңылауында өттің тоқтап қалуы (холестаз), әсіресе, егер ол өтқапішілік өт гипертензиямен жалғасып, өт қысымы артатын болса. Бұл өттің микрозақымдауларына, тіндерінде қанмен қамтамасыз етудің нашарлауына, құрамы мен концентрациясының өзгеруіне түрткі болады. Пайда болатын асептикалық (инфекциялық емес) қабыну шырышты қабықтың инфекциялық агенттерге тұрақтылығын төмендетеді және үрдістің созылмалы және асқынған түріне көшуіне бейім.
- Өт пен қап қабырғасын инфекциялау. Өт қабының ісінуі әдетте бактериялық сипатта болады, алайда, қоздырғыштар ішектен өтетін қарапайым, лямблин және гельминттер (паразиттік құрттар) да болуы мүмкін. Бірақ бұл холецистит инфекциялық және жұқпалы ауруларға жатады деген сөз емес. Көп жағдайларда өт қабында қарапайым аралас шартты-патогенді микрофлора байқалады, ол белгілі бір жағдайларда аса белсенді болып, тіндерге агрессиясын білдіреді. Бірақ, қоздырғыштың қан және лимфа тоғымен енуі мүмкін.
Біруақытта осындай 2 өзара толықтыратын жағдайлардың болуы – холецистит дамуының негізгі себебі. Бұған қоса, пайда болған ісіну холестазды қолдап, күшейтеді бұл аурудың созылмалы кезеңіне өтуге ықпал етеді. Бұл қоюланған өттен тастардың пайда болуын, қою шырышынан ағу жолының бұзылуымен, қап саңылауына экссудат (ісіндіретін сұйықтық) бөліну есебінен қапішілік қысымның артуымен, микроағзалардың көбеюі үшін қолайлы жағдай жасауға бейім екендігімен түсіндіріледі.
Холециститтің дамуына не ықпал етеді
Итермелеуші факторларға мыналар жатады:
- Өт қабы мойнының бүгілуі, нормадан ауытқыған формасы, ішкі аралықтардың болуы түрінде өт қабының жеке анатомиялық ерекшеліктері.
- Өт шығару жүйесінің жұмысындағы функционалды бұзылыстар (өт шығару жолдарының дискензиясы). Олардың дамуына күйзеліс жағдайлары, невротикалық реакциялар, артық тамақтану, төменгі физикалық белсенділік ықпал етеді. Гормоналды фон бұзылған әйелдерде және жүктілік кезінде ішкі ағзалардың моторлы белсенділігі біршама төмендейді, мұны прогестерон гормонының аса жоғары мөлшерінің әсерімен түсіндіруге болады.
- Тамақтанудағы қателіктер: қуырылған және шамадан тыс майлы тағамдарды тұтыну, айқын артық тамақтану эпизодтары. Майдың артық түсуіне жауап өт қабын созатын және онда тұрып қалатын өттің жоғары мөлшері өндіріледі.
- Панкреатиттің болуы (ұйқы безінің ісінуі). Өт шығаратын және ұйқы безі ағу жолдарының көп жағдайларда ортақ шығатын тесігі болады, ал кейде соңғы бөліктері бір жерге келеді. Панкреатит кезінде осы бөлікте ісіну байқалып, бұл өттің ағуын бұзады және белсенді ұйқы безі ферменттердің өт жолына түсуіне жағдай жасайды. Сондықтан пациенттердің үлкен бөлігіне бір мезгілде холецистит пен панкреатит диагнозы қойылады.
- Нашар тамақтану, теңгерілмеген тапшылық рационы бар салмақты азайтуға арналған бейрационалды диеталар, тағамның табиғи жолмен келмейтін түрлі жағдайлары. Қоректік заттардың (әсіресе, майлардың) жеткіліксіз мөлшерінің ас қорыту жүйесіне келіп түскенде холецистокининнің өте аз мөлшері бөлінеді, бұл өт шығару жүйесі қабырғаларының кішіреюіне ықпал етеді. Егер бұл жағдай үнемі қайталанатын болса, өт қабында өттің тоқтап қалуы мен қоюлануымен жалғасатын гипотония дамиды.
- Өт қабын сырттан қысу, бұл оның жиырылу қабілетіне кері әсерін тигізеді. Мұндай нәрсе метеоризм, үнемі артық тамақтау, жүктілік, құрсақ қуысы мен құрсақ сырты кеңістігіндегі ісіктер, өкпенің түрлі аурулары аясында аса жоғары кеуде ішілік қысым кезінде болуы мүмкін.
Сонымен бірге, зат алмасудың бұзылуының, май басудың, түрлі сусыздану аясында өттің қоюлануының бұзылыстарының белгілі бір мәні бар.
Холецистит түрлері
Ұзақтығы бойынша холецистит жіті әрі созылмалы болады. Оның ұзаққа созылған күйінен созылмалы сатысына өтуі туралы пациенттерде аурудың 3 айдан артық белгілері сақталған кезде айта бастайды. Бұл ретте, ол көп шағым айтпауы да мүмкін, бірақ өт қабы қабырғаларын қап айналасындағы жасұнықты тексеру деректері бойынша ісіну белгілері анықталады.
Патологиялық үрдістің сипаты бойынша холецистит келесі түрде болады:
- Тас байланған (өт қабы саңылауында әр түрлі көлмедегі тастардың болуы) және тас байланбаған (тассыз). Тасты анықтаған кезде өт-тас ауруына диагноз қойылып, АХЖ -10 К80 бойынша шифр қолданылады.
- Қабынба, іріңдеу (флегмонозды, гангреналы), некротикалық.
- Асқынбаған және асқынған, өт қабы перфорациясымен және перфорациясыз.
Жіті холецистит – симптомы айқын ұстамалы ауру. Ал созылмалы холецистит өту сипаты бойынша бірнеше формаға бөлінеді:
- Латентті немесе жасырын, бұл іс жүзінде симптомы жоқ ауру түрі, созылмалы холецистит қалыптаса бастаған кезде жиі байқалады.
- Қайталанатын, бұл түр үшін холециститтің ушығуы мен басылу симптомдарының алмасу кезеңдері тән.
- Белгілі бір дәрежеде айқын көріну симптомдары іс жүзінде тұрақты болған кезде үздіксіз өтетін (ұзақ сақталушы, бірқалыпты).
Холецистит қалай байқалады
Созылмалы аурудың асқынуы немесе жіті холециститтің ұстамалы түрі көп жағдайларда майлы, қуырылған, татымды, маринадталған тағамды қабылдаумен, артық тамақтанумен, алкогольді ішумен өрши түседі. Алғашқы белгілері әдетте осындай тамақтанудан кейін 2-3 сағат өткен соң пайда болады.
Холецистит ұстамасының клиникасы мыналарды қамтиды:
- Ауру. Ересектерде холецистит болғанда ол көбінесе оң жақ қабырға астында сезіледі, оң жақ бөлікке, оң жақтағы жауырынның астына және белдің оң жағына беріледі. Аурудың қарқынды болғаны сонша, науқастанған адам аянышты күйде болып, оның қозғалысы күрт шектеледі. Мұндай жағдайда, өт немесе бауыр шаншуларының дамуы туралы айтады. Бірақ, холецистит кезіндегі ауру өте қатты болмауы да мүмкін, оны оң жақ бөліктегі ауыртпалық, толғақ тәрізді-тартатын сезімдер, тысырайту сезімі сияқты сипаттайды.
- Диспепсия (асқазан-ішек жолының жоғары бөлімдерінде ас қорыту бұзылыстарының белгілері). Көп жағдайларда, жүрек айнып, қайталанатын, аз мөлшердегі және жағдайды жеңілдетпейтін құсу, іштің жоғары жағында кебу сезімі, ауыздың құрғауы, дәмі қышқыл бос кекіру (тамақсыз) пайда болады. Тәбет нашарлайды, дәмді сезу өзгереді.
- Дене температурасының артуы. Әдетте ол 37-38 °C шегінде болады, бұл көрсеткіштің артуы катаралды үрдістің іріңдеу үрдісіне өтіп, асқынуды растауы мүмкін. Бірақ, аса жоғары температура жіті холециститтің міндетті симптомы болмайды, бұл ауру мен ісінуге әмбебап жауап болады.
Ауыр өтетін холецистит ұстамасы жүрек қағысының жиілеуімен, табан мен қолдардың салқындауымен, жабысқақ тердің және айқын ауырсыну синдромына басқа вегетативті реакциялардың пайда болуымен жалғасады. Көп науқастарда сол жақ қабырға астында ауыртатын панкреатит пен ас қорыту бұзушылықтары орын алады, ішектің қозғалыс белсенділігі төмендейді.
Ұстамалар арасында созылмалы холецистит кезінде адам ешқандай жайсыздық сезінбеуі немесе артық тамақтанудан кейін 1-3 сағат өткен соң оң жақ қабырға астында немесе оң жағында ауыртпалық сезімін сезінуі мүмкін. Өт қабында тастар болған кезде ауырсыну қарқынды физикалық жүктемеден, әсіресе, секіру мен жүгіруден кейін пайда болуы мүмкін.
Холецистит қауіпті ме: болуы мүмкін асқынулар
Холецистит асқынуларына мыналар жатады:
- Өт қабынан тастың (тас байланған холецистит кезінде) немесе қою шырыш шыққан жалпы өт ағым жолының бітелуі, бұл бауырасты сары ауруын дамытатын қанға билирубин мөлшерінің артық сорылуына түрткі болады.
- Жиналған өттің іріңдеуі өт қабы эмпиемасының (абсцесстің) қалыптасуына түрткі болады.
- Некроз (жансыздану) немесе өт қабы қабырғасының іріңдеуі. Оның құрамы құрсақ қуысына шығуы қауіпті өт перитониттің асқынуымен қауіпті.
- Қап айналасы жасұнығын ісіндіруге тартуды перихолецистит деп атайды. Кейіннен бұл өт қабы қабырғасы мен қоршаған ағзалар арасындағы қосылған жерлердің қалыптасуына түрткі болады және оның моторикасын одан әрі бұзып, өттің шығуын қиындатады. Өттік жыланкөздің – асқазанға, ішектің түрлі бөлімдеріне, құрсақ қуысына, өт жолдарына және алдыңғы құрсақ қабырғасына ашылатын өт қабынан нормадан тыс жүрістердің қалыптасуы.
Кей жағдайларда холецистит өт қабының біртіндеп жиырылуымен, кішіреюімен, өсуімен жалғасатын оның толық оқшаулануына түрткі болады. Бұл ретте, өт қабын хирургиялық жолмен алғаннан кейін холецистэктомиялық кейінгі синдромға ұқсас күй қалыптасады.
Диагностика
Дәрігер тексерген кезде анықтайтын объективті белгілер:
- Сол жақ қабырға астындағы ішті ұстап көру (пальпация) кезіндегі қалыпты күштену мен ауыршандық.
- Өт қабы нүктесінде жергілікті аурушаңдық.
- Оң жақ қабырға доғасының шетін соққан кезде аурудың күшеюі (Ортнер симптомы).
- Оң жақ кеуде-бұғана-емізік тәрізді бұлшықет аяқтары арасында мойында ауру сезгіш нүктенің болуы (френикус-симптомы немесе де Мюсси-Георгиевск симптомы).
- Терең пальпация (нығыздау, көлемін арттыру, аурушаңдық пен қозғалыстың төмендеуі) кезінде анықталатын өт қабының өзгеруі. Айқын ауырсыну кезінде дәрігер әрдайым бауыр аймағын толық ұстап көре алмайды.
Сонымен бірге, құрғақтық пен тілдің ақ үлпек басуы, ішектің рефлекторлық белсенділігінің ауырлатуына байланысты іштің жоғарғы бөлігінде орташа кебу байқалады. Өт қабынан қоршаған тіндерге ісінуден өткен кезде әдетте оң жақ қабырға астында ішперде тітіркену симптомдары пайда болады. Ал іріңдеу-некротикалық үрдіс жағдайында уланудың артып келе жатқан белгілері қосылады, жалпы күйі біршама нашарлайды, іштің ауруы жайылма сипатқа ие болады.
Холецистит кезінде зертханалық диагностика ісіну сипатын анықтауға, тастардың болуын айқындауға, асқынулардың болуын білуге мүмкіндік береді. Тексеру мыналарды қамтиды:
- Ісіну реакциясы белгілерін анықтайтын қанның жалпы талдауы (ЭШЖ -ның артуы, лейкоформулада олардың таяқша формаларының артуына лейкоциттер санының көбеюі).
- Қанның биохимиялық зерттеуі. Холецистит кезінде оның тікелей фракциясы есебінен (ақуызбен байланысты) билирубиннің артуы, бауыр сынамаларының белсенді болуы (АлАт және АсАт), сілтілі фосфатазаның артуы анықталуы мүмкін, бұл бауырасты механикалық сары аурудың дамуымен бірге бүкіл өт шығаратын жүйеде өттің тоқтап қалуын растайды. Ал, амилаза деңгейінің артуы үрдіске ұйқы безінің тартылуын білдіреді.
- УДЗ – өт қабы өзгерістері визуализация және ондағы тастарды анықтаудың қарапайым, қолжетімді және жиі қолданатын әдісі.
- КТ (компьютерлік томография) және МРТ (магниттік-резонанстық томография) – қатпарлы түсірілімдерді алып, ең дәл әрі техникалық күрделі визуализация әдістемелері.
- Холецистография – рентген контрастық препараттарды тамырға немесе пероральды (ауыз арқылы) енгізетін өт қабының рентгенологиялық зерттеуі.
- Биохимиялық және бактериологиялық зерттеуге өт қабының бөлігін алатын фракциялық дуоденалды зондтау.
- Өт түзілу, жинақтау және шығару үрдісін қадағалауға мүмкіндік беретін гепатобилирлі сцинтиграфия. Сирек қолданылады, себебі, барлық емдеу мекемелерінде тиісті қымбат жабдық жоқ.
Өткізілген зерттеудің деректері дәрігерге холециститті емдеудің оңтайлы сызбасын таңдауға мүмкіндік береді.
Емдеу қағидалары
Холециститті емдеу тактикасы ісіну сипатына, ауыр және хирургиялық аралсуды қажет ететін асқынулардың болуына байланысты. Операциялар классикалық және ішке ену әдістемелерін (мысалы, эндоскопиялық) пайдаланып, шұғыл және жоспарлы түрде өткізілуі мүмкін.
Науқастың айқын ауру синдромы, қанағаттанарлық жалпы күйі мен іріңдеу белгілері болмаған кезде терапия амбулаторлық жағдайда өтуі мүмкін. Ал бірнеше сағат бойы бауырдың шаншуы, үдемелі улану – хирургиялық стационарға шұғыл жатқызу негізі. Қалған жағдайларда стационарлы емдеудің мақсатқа сәйкестігі туралы шешім жеке қабылданады.
Холециститтің шұғыл кезеңіндегі консерватиті терапиясы мыналарды қамтиды:
- Емдік диета (№5а үстел және содан кейін №5), бұған қоса алғашқы 1-3 тәулікте бауыр шаншыған кезде аштық ұсынылуы мүмкін.
- Өт қабы мойын жағында сфинктердің тонусын азайту үшін және өттің шығуын жеңілдету үшін түйілуді басатын препараттар.
- Ісінудің инфекциялық факторын жоюға арналған антибактериалды құралдар.
- Тіндердің ісінуін азайту, ауруды азайту үшін стероидты емес ісінуге қарсы препараттар. Олардың ыстықты басу әсері де бар.
- Прокинетик- препараттары асқазан мен аш ішек моторикасын реттейді, құсуға қарсы әсері бар.
- Ауырған кезде симптоматикалық терапия ретінде ауруды басатын есірткілік емес дәрілер.
- Ілеспелі ферменттік жетіспеушілікті өтеу, ас қорытуды жақсарту, қоректік заттарды игеру, ұйқы безіне функционалды жүктемені азайтуға арналған ферменттік препараттар. Осы мақсатта холецистит кезінде табиғи өнімдерден тұратын және жоғары қауіпсіздік деңгейдегі Микразим® тағайындалады. Оның ферменттерінің құрамына липаза кіреді, ол өт шығару жағдайларында майдың игерілуін жеңілдетіп, ішек бұзылыстарының тиісті холециститін азайтады.
- Физиотерапияның кейбір түрлері, тас байланған созылмалы холецистит асқынған кезде олар өте абай қолданылады.
Жіті холецистит симптомдары тоқтағаннан кейін диетаны сақтауды жалғастыру, ферменттік препараттарды қабылдауды жалғастыру, түйілуді басатын терапия курсын аяқтау қажет. Дәрігердің шешімі бойынша бұл кезеңде өт айдайтын дәрілер де тағайындалады, олар өттің бөлінуі күшейтеді (холеретиктер) немесе оның бөлінуіне (холекинетиктер немесе холагог) ықпал етеді.
Асқынғаннан кейін созылмалы холециститті емдеудің негізі – диета, тамақтаудағы қателіктер мен ас қорыту бұзылыстары белгілері пайда болған кезде ферменттік препараттарды қабылдау, минералды су мен басқа бальнеологиялық емдеу түрлерін қолдану. Өт қабында тастар болғанда өт қабын толығымен немесе оның саңылауындағы тас түйіршіктерін жою, аппараттық литотрипсия (тастарды жанаспай ұнтақтау) тиімділігі бағаланады. Кейбір жағдайларда біртіндеп тас түйіршіктерін бұзу үшін нәтижелі литолиттік терапия жеткілікті.
Алдын алу
Холециститтің профилактикасы итермелеуші факторлардан аулақ болуды, жіті және созылмалы инфекция ошақтарын уақытылы емдеуді, панкреатитті сауатты емдеуді қамтиды. Өттің тоқтап қалу қатері артқанда және өт қабында тас пайда болған кезде тұрақты УД-бақылауға және профилактикалық ісшараларды жеке таңдауға кеңес беріледі.
Көп жағдайларда холециститті уақытылы әрі сауатты емдеген кезде консервативті жолмен тоқтатуға болады. Кейіннен, қайталанбас үшін және созылмалы әрі асқынға сатыға өтуін алдын алу үшін дәрігердің кеңестерін сақтау керек.
Маңызды: қолданар алдында нұсқаулықпен танысыңыз немесе дәрігермен кеңесіңіз.
