Артық тамақтану

1. Себептері
2. Симптомдары
3. Салдары
4. Емделуі
5. Қалай болдырмауға болады

Артық тамақтану – адамның энергетикалық қажеттіліктерінен асатын калориялардың артық мөлшері бар тағамды артық тұтыну. Артық тамақтану әдеті адамның өзіне қажеттіден тұрақты көбірек тамақтануы кезінде тұрақты болуы мүмкін. Басқа жағдайларда, қомағайлық қандай да бір оқиғамен, мысалы, белгілі бір салтанатпен немесе демалыста болумен байланысты болуы мүмкін. Артық тамақтанудың негізгі белгісі – аштық сезімсіз тамақтану.

Себептері

Артық тамақтанудың басты себебі – эмоционалды жайлылыққа жету. Асты қабылдағаннан кейін қорғалу және амандық сезімі физиологиялық тұрғыдан түсіндіріледі. Сондықтан, адамдардың көбісі эмоционалды күйзеліс кезінде артық тамақ жейді.

Сонымен бірге, мұндай әдетке келесілер әкелуі мүмкін:

• Сыртқы түрді сынау;
• Көп тамақ қабылдайтын жиі мерекелік дастарқандар мен мерекелер;
• Тағамның қолжетімді болуы, мысалы, тапсырыс беру және жеткізу;
• Түрлі дәмді, бірақ құнарлы тағамдарды әзірлеу арқылы отбасы мүшелеріне қамқорлық көрсету ынтасы;
• Маңызды істердің, кейбіреуге қамқорлық көрсету міндеттілігінің болмауы, көңілсіздік, жалғыздық;
• Ауыр жұмыс кестесі, мұнда тамақ демалыс тәсілі ретінде қабылданады;
• Қате тамақтану тәртібі, бұл тәртіп бойынша таңғы ас пен түскі асқа тәулік рационының аз үлесі тиеді және кешкі мезгілде адам қатты аштықты сезінеді;
• Тағамның шамалас құнарлылығын бағалау және энергетикалық шығындарын бағалау әдетінің болмауы;
• Психикалық бұзылыстар, мысалы, депрессия;
• Гипоталамус қызметінің және жүйке жүйесінің басқа реттейтін орталықтарының өзгеруі.

Артық тамақтануға әкелетін өнімдердің мысалы үшін белорус ұлттық асүйдің кейбір тағамдарының құнарлылығының мәндерін келтіреміз:

Ауыр физикалық жұмыспен айналыспайтын қала тұрғынының энергетикалық қажеттіліктері тәулігіне 1800 – 2000 ккал-дан сирек асады.

Симптомдары

• Аштық сезімінсіз тамақтану;
• Жейтін азық-түлік мөлшерінен ұялмас үшін жалғыз өзі ас қабылдау бейімділігі;
• Артық салмағының болуы. Алайда, бұл белгі міндетті болып есептелмейді.

Егер артық тамақтанғаннан кейін адам өзін кінәлі сезінсе, өз мінез-құлқын бақылай алмаса, оның өз-өзін бағалауы төмендесе бұл тағамдық мінез-құлқының бұзылуының – булимияның белгісі.

Артық тамақтанатын адам әрдайым бір ретте көп мөлшерде ас қабылдамайды. Мұндай адамдар үшін күні бойы жиі және тұрақты тамақ тұтыну тән, аз мөлшерде, соңында ағзаға қажеттісінен артық калориялар түседі.

Әсіресе, мұндай жағдайда тәтті әрі ұннан жасалған тағамдарды тұрақты әрі көп мөлшерде жеу қауіпті.

Компульсивті артық тамақтану – тағамдық тәуелділік белгілері:

• тойғанда ас қабылдауды тоқтата алмау;
• көп мөлшерде азық-түлікті тез қабылдау;
• тойғаннан кейін де тамақтану;
• жасырын тамақтану үшін, қоршағандардан азық-түліктерді жасыру;
• тек жалғыз ғана тамақ ішу;
• нақты тамақтану тәртібінсіз күні бойы тұрақты жеңіл-желпі тамақтану.

Мұндай бұзылыс кезіндегі эмоционалды бұзылыстар:

• тек тамақтан кейін ғана өтетін алаңдаушылық немесе кернеу сезімі;
• желінген тамақ мөлшерінен ыңғайсыздық және қымсынуды сезіну;
• ас қабылдау кезінде «автоматты» іс-қимылдар;
• тамақтанудан ләззаттанбау;
• артық тамақтанғаннан кейін кінәні сезіну;
• өз салмағы мен азық-түлік әдеттерін бақылау мүмкін еместігінен үмітсіздік.

Салдары

Асқазандағы ауыртпалық немесе ауру, ұйқының келуі, бастың айналуы, кейде іштің өтуі, мысалы, іш өту (ұйқы безі функциясының тапшылығы) артық тамақтану салдары болады.

Тағамды артық мөлшерде тұрақты тұтынған кезде ағзада заттардың алмасуында күрделі бұзылыстар болады, олар түрлі ауруларға себепкер бола алады:

• перифериялық, ми, қан тамырларының, бүйрек тамырларының, басқа ағзалардың зақымдалуымен жалғасатын атеросклероз;
• қант диабеті және семіру;
• гипертониялық ауру;
• мидың қан айналымының бұзылуы немесе миокард инфарктісі;
• психикалық бұзылу – депрессия, артық күйзеліс, қоғамна оқшаулану, өзін-өзі төмен бағалау.

Емдеу

Артық тамақтанумен байланысты мәселелерді түрлі жолдармен шешуге болады. Егер артық тамақ ішу эпизоды бір рет болса, мысалы, мерекеде көңіл-күйді жақсартуға және жағдайды түзетуге заманауи "Микразим" ферменттік препараты көмектеседі. 

Артық тамақтану кезіндегі оның пайдасы дәрінің құрамымен және оның әсер ету механизмімен байланысты. «Микразимде» келіп түскен қоректік заттарда ыдыратып, ұйқы безіне жүктемені төмендетіп, ас қорыту үрдісін тездететін ас қорыту ферменттері бар.

Артық тамақтану кезінде ас ішу барысында асты қабылдағаннан кейін оны жеткілікті су мөлшерімен ішіп, 10 мың әсер бірлігі мөлшері бар препараттың 1 капсуласын қабылдау керек.

Көп ас қабылдағаннан кейін жағымсыз сезімдерден құтылу үшін «Микразим» қаптамасын өзіңмен бірге демалысқа алып жүрген пайдалы.

Маңызды: Қолданар алдында маманмен кеңесіңіз.

Жүрек, тамыр, эндокринді жүйе аурулары болғанда зиынды азық-түлік өнімдерін анықтап, патологиясы бар өнімдерді алып тастау үшін диетологтың кеңесі қажет.

Артық тамақтанудан құтылудың 3 тәсілі:

• Аштық сезімі болмағанда жемеу;
• Энергетикалық шығындарды ескере отырып мәзір жасау және оған сүйену;
• Күйзеліс пен шаршағанда «артық» тамақтанбау.

Адамда артық тамақтанудан тәуелділік қалыптасып, жеңіл-желпі жей салу бастан кетпейтін ой болып, компульсивті тамақтану кезінде рационалды психотерапия қажет. Мұндайда дәрігердің жеке кеңестері мен топтық сеанстар көмектеседі.

Адам қатты тамақтану қалауы пайда болған жағдайларды анықтай отырып, тағамдық күнделікті жүргізіп, өзіне өзі көмектесе алады. Осындай жағдайлар пайда болған кезде ол тамақтанудан бас тартып, мәселені шешудің басқа тәсілін таба алады. Сонымен бірге, өзіңнің мінез-құлқыңды үнемі бақылаудан бас тартып, күйзеліс немесе үрей жағдайларын тудырмай, оны реттеп отыру маңызды.

Адам өзіне өзі көмектесе алады, ол үшін "тамақ күнделігін" бастау керек, оған жеуге ниет білдіретін барлық шарттар мен жағдайларды жазу керек.

Мұндай жағдайларды анықтағаннан кейін, "ішуден" әдейі бас тартуға және мәселелерді шешудің басқа тәсілін табуға болады. Сондай-ақ, өз мінез-құлқын тұрақты бақылаудан бас тарту, тек стресс немесе дабыл туғызбай, оны реттеу маңызды.

Қалай болдырмауға болады

Артық тамақтану профилактикасы жөніндегі кейбір ұсыныстар: 

• ұзақ мерзімді мерекелік дастарқанға отырмас бұрын үйде аштықты сезінбес үшін тамақтану;
• үйге тамақты тұрақты түрде тапсырыс беруден бас тарту;
• тағамның стандартты порциясынан артық жемеу;
• хобби, қызықты іс табыңыз, қызықты фильм көріңіз, зерігуден кез келген жолмен құтылыңыз;
• қалыпты тамақтану тәртібін, оның ішінде жұмыста қалыптастырыңыз, тұрақты түрде жеңіл-желпі тамақтанудан және көп мөлшердегі кешкі астан аулақ жүріңіз;
• азғырудан аулақ болу, көп тәттілерді немесе кондитерлік өнімдерді сатып алмау;
• ас қабылдау кезінде оның хош иісіне, сыртқы түріне көңіл бөліңіз, тағамнан шынайы гастрономиялық ләззат алуға үйрену;
• егер бала артық тамақтанып жүрсе, оның рационына жеміс-жидек пен көкөніс қосып рационын өзгертіңіз және физикалық жүктемелерді (спорт секцияларын және үйірмелерін) ұлғайтыңыз.